'Geen ruimte in je hoofd'

Het komt steeds meer onder de aandacht: de relatie tussen armoede en gezondheid. Mensen met schulden of een laag inkomen, roken meer en eten ongezonder. Ze hebben bovendien vaker psychische problemen, overgewicht en gezondheidsklachten. De GGD ZHZ is het thema in snel tempo aan het verkennen, om samen met gemeenten en partners tot een aanpak te komen.

Volgens cijfers van het Centraal Bureau voor Statistiek moet 12% van de huishoudens in Nederland rondkomen van een laag inkomen. Bijna 300.000 kinderen groeien op in zo’n huishouden. En er is steeds meer wetenschappelijk onderzoek dat een stevige link aantoont tussen financiële problemen en een slechtere gezondheid. Het ‘Kennisteam armoede en publieke gezondheid’ van de GGD gaat hier extra op inzetten.

“Stevige link tussen financiële problemen en een slechtere gezondheid”

Gezondheidsverschillen

“Gezondheidsverschillen staan al 30 jaar op de politieke agenda, maar ze zijn nog steeds niet verkleind”, vertelt Arne Mellaard, programmamanager kennis en onderzoeker bij de GGD. “We hebben lang eenzijdig ingezet op leefstijlinterventies, gericht op het individu. Dit heeft voor het verkleinen van de ‘gezondheidskloof’ tot onvoldoende resultaat geleid. Een bekend voorbeeld gaat over roken. Het aantal mensen dat rookt is over de hele bevolking afgenomen, maar minder bij mensen met een laag inkomen.” Samen met epidemioloog Ester de Jonge en adviseur publieke gezondheid Judith Kolk vormt Arne het nieuwe Kennisteam armoede en publieke gezondheid. Ester: “Bij gezondheidskundige vraagstukken blijkt steeds meer dat armoede een belangrijke veroorzaker van verschillen is. En omdat het verkleinen van gezondheidsverschillen een strategische doelstelling is van de GGD, willen we ons nu sterker richten op armoede.”

Ruimte in je hoofd

“Het gedachtegoed van de laatste jaren is dat mensen die moeite hebben met rondkomen of financiële problemen hebben, continu stress en schaamte ervaren. Hierdoor is het lastig om verstandige keuzes te maken. Die capaciteit of ruimte in je hoofd is er simpelweg niet. Dit kun je mensen niet kwalijk nemen”, vertelt Judith. “Als je steeds stress ervaart, is het maken van een gezonde keuze gewoon niet je prioriteit.”

“Financiële problemen gaan vaak gepaard met stress en schaamte”

Leefwereld

Wie wil weten hoe een leven met financiële problemen eruit ziet, kan kijken naar tv-programma’s als ‘Schuldig’. “Die hebben geholpen het onderwerp op de kaart te zetten, maar geven maar een klein beetje beeld”, vertelt Judith. Volgens Arne kennen we de leefwereld van mensen met een laag inkomen nog onvoldoende. “Het is tijd dat we daar echt goed naar gaan kijken. En er goed zicht op krijgen hoe wij deze gezinnen gezondheidsperspectief kunnen bieden. We weten gewoon nog niet zo goed wat werkt bij specifieke doelgroepen. Wat we wél weten is dat het een combinatie van verschillende interventies moet zijn. Gericht op zowel het individu als de omgeving en maatschappelijke factoren. Dit kan betekenen dat de ene wijk een andere aanpak nodig heeft dan de andere. Uiteindelijk doel is aansluiten bij de leefwereld, en een aanpak ontwikkelen die mensen helpt zich beter en gezonder te voelen.”

Visie en pilot

De GGD heeft in 2017 meegewerkt aan een kennisatelier over armoede in de Drechtsteden. En formuleert nu een visie op het onderwerp. Ester: “Die gaat over de rol van publieke gezondheid bij het verbeteren van de kwaliteit van leven en de ervaren gezondheid bij mensen die in armoede leven. Wat kan de GGD betekenen? En wat kunnen wij samen met onze inwoners doen? Van bovenaf opleggen werkt niet. Wij willen het middenin, met en voor de samenleving doen. En het ook vanuit een breed gezondheidsperspectief invullen. Dus niet alleen vanuit de GGD-taak gezondheidsbevordering, maar ook met betrokkenheid van bijvoorbeeld medische milieukunde en infectieziektenbestrijding.” Tegelijkertijd ziet de GGD kansen om samen met andere partijen een wijkgerichte pilot op te starten, vertelt Judith. “We gaan participatief onderzoek doen in de wijk, om te kijken waar inwoners behoefte aan hebben en hoe we dat met hen kunnen vormgeven. Daar kan van alles uitkomen, van woningverbetering tot preventieve tandzorg in de wijk.”

“Van bovenaf opleggen werkt niet”

Conferentie

De GGD organiseerde bovendien op 29 oktober een werkconferentie over armoede en gezondheid voor de hele regio Zuid-Holland Zuid en belangstellenden daarbuiten, in samenwerking met Cephir. Met als programmaonderdelen bijvoorbeeld ‘moeite met rondkomen en vitaliteit’ (door Ester de Jonge) en ‘zorgmijding als gevolg van de eigen bijdrage’ (door huisarts Kees Rovers). “Er was een grote opkomst uit Zuid-Holland Zuid en daarbuiten. De contouren van de visie werden enthousiast ontvangen. De resultaten zullen we gebruiken om onze visie aan te scherpen.”